Jaap Jansen | Bnr

Zondag overleed Mient Jan Faber en ik was het vergeten, maar mijn moeder vertelde me dat een van mijn eerste stukjes als journalist – ik was 21 – over hem ging. Zij wist het nog want we aten taart: ik kreeg er voor betaald en het stond in het legendarische Vrij Nederland! Ik was erachter gekomen dat Faber door zijn Interkerkelijk Vredesberaad op het matje was geroepen. De grote man achter de kernwapendemonstraties – 400.000 mensen in Amsterdam en later nog eens 500.000 in Den Haag – had geopperd dat het misschien toch niet zo’n slecht idee was om in ons land tijdelijk een klein aantal nieuwe kruisvluchtwapens te ‘parkeren’ als dat het uiteindelijke doel – veel minder kernwapens in Europa – kon dienen. Faber moest voortaan eerst overleggen met zijn bestuur voordat hij een interview gaf over nieuwe ideeën. Hij vertelde me dat-ie ermee kon leven. Soms moet je tijdelijk iets accepteren waar je liefst vandaag nog vanaf wilt. Het was vloeken in de kerk natuurlijk. Hans van Mierlo vreesde dat we van die kernwapens

In haar HJ Schoo-lezing, midden in de kabinetsformatie, verzette D66-leider Sigrid Kaag zich tegen het Haagse ‘regelen en ritselen’ en kopjes koffie drinken ‘zonder visie’. Maar afgelopen maandag begon ze samen met premier Mark Rutte met wat ze noemt ‘een bedevaart’ langs de zestien oppositiefracties. Om te praten over aanpassingen in de lopende begroting. Ze bestempelt het als ‘een oefening in verandering van de politieke cultuur’.  Een welhaast Ruttiaanse vorm van framing. Wat bijvoorbeeld Pieter Omtzigt ziet als ‘oude politiek’ – hij weigert ze dan ook te ontvangen – verkoopt Rutte nu als ‘uniek’. Volgens de premier is het ‘echt anders’ dat iedereen nu mag meepraten.  Sigrid Kaag beloofde in de verkiezingscampagne ‘nieuw leiderschap’. Een beetje à la Jimmy Carter die zich op weg naar het Witte Huis profileerde als totale buitenstaander met een moreel kompas. Toch was hij veel minder succesvol dan Lyndon B. Johnson, de president die als voormalig ‘master of the Senate’ alle achterkamertjes blind kon vinde

Vandaag vieren we in Nederland de bevrijding. Bijna niemand realiseert het zich, maar een paar dagen later, maandag 9 mei, vieren we opnieuw onze vrijheid. In 1985 besloten de Europese regeringsleiders dat we op 9 mei de Dag van Europa vieren. Precies die datum omdat op 9 mei 1950 de eerste stap werd gezet naar wat we nu kennen als de Europese Unie. In een plechtige verklaring pleitte die dag de Franse minister Robert Schuman voor het onder gezamenlijk beheer plaatsen van de Franse en Duitse productie van kolen en staal. Als Frankrijk en Duitsland, die vaak oorlog tegen elkaar hadden gevoerd, samen de middelen die je daarvoor nodig hebt produceren, zouden ze elkaar nooit meer naar het leven staan. Andere landen konden zich aansluiten en Nederland deed dit meteen. De Dag van Europa wordt in Brussel een beetje gevierd, maar verder is het alleen in Luxemburg een officiële feestdag. Nog maar een jaar of wat geleden vroegen Europese leiders zich zelfs af of je bij het publiek nog wel kunt aankomen met Europa als

Alweer twintig jaar geleden kwam Pim Fortuyn om het leven door een vreselijke moord. Nog altijd hoor je af en toe het verlangen naar ‘een nieuwe Pim’. Want Pim zei het toch maar en het volk stond achter hem. Maar was Fortuyn eigenlijk wel geschikt voor de politiek? Had hij Nederland echt kunnen veranderen? Om in de politiek iets te bereiken moet je meerderheden zoeken en compromissen sluiten. Fortuyn had daar het karakter niet voor. Al jaren voordat hij op het politieke toneel verscheen, wist iedereen die hem kende: waar Pim komt, komt ruzie. Als jong redacteur van Elsevier had ik de taak elke maandag Fortuyns column, die binnenkwam per fax, in te tikken, leesbaar te maken en vooral in te korten – want hij was steevast een derde te lang. Niks aan de hand: ik schrapte waar hij zichzelf herhaalde en maakte het keurig op lengte. Later nam hoofdredacteur HJ Schoo die taak over en dreigde er af en toe geen column te verschijnen. Er ontstond al gauw gedoe als Schoo Fortuyn vragen stelde. Ze kwamen er niet uit. F

Het is een sterk staaltje nieuwe bestuurscultuur van Sigrid Kaag. Drie weken geleden sloot zij een deal met Spanje. Op 4 april spraken Kaag en haar Spaanse collega af om samen een plan te bedenken voor de toekomst van de euro. Met  de geschiedenis in gedachte: ongekend. De begrotingshavik Nederland sluit vrede met de duif Spanje. Het smeden van dit soort deals is de reden dat D66 tijdens de recordformatie van vorig jaar besloot om Mark Rutte toch maar zijn vierde premierschap te gunnen. Kaag had hem het regeren onmogelijk kunnen maken. Maar ze deed het niet. Ze wilde macht. Vooral om de schade te herstellen die vorige kabinetten hadden aangericht in Europa. Jeroen Dijsselbloem en zijn in Griekenland gehate hervormingstrojka. ‘Ik kan niet al mijn geld uitgeven aan drank en vrouwen en dan om bijstand vragen’, adviseerde hij nog in zijn afscheidsinterview. Hij maakte excuses. Op Dijsselbloem volgde Wopke Hoekstra. Corona raasde over de wereld. En in Italiaanse ziekenhuizen stierven duizenden mensen een angstw

Zelden heeft een politiek leider een partij zo in verwarring gebracht als Liliane Ploumen de PvdA. 'Ik vind dat ik het niet goed genoeg kan waarmaken. En daarom treed ik terug'. Met die woorden laat ze haar partij verweesd achter. Natuurlijk: uit alle monden van PvdA-politici, en in alle appgroepen van het partijkader, klinkt respect voor Ploumen. En het is inderdaad bijzonder als een Haags politicus de conclusie trekt dat het niet meer gaat en dan zelf besluit dat het beter is om te vertrekken. Maar toch: er is meer aan de hand bij de PvdA dan een recordpoging om je zo on-Haags als mogelijk te gedragen. Want respect of niet: de timing van Ploumen komt slecht uit. Binnen de partijtop, hoor ik, dat dat respect hand in hand gaat met irritatie. Tussenpaus Ploumen was een tussenpaus. Twee maanden voor de verkiezingen van vorig jaar was ze tot leider-uit-nood gebombardeerd na het zelfgekozen vertrek van Lodewijk Asscher. Asscher was destijds woest op zijn eigen partij, omdat er onder de leden een motie van wan

'Het ministerie leed aan urgentiestress. Aan de angst dat een besluit dat vandaag niet genomen wordt, leidt tot doden de volgende dag'. Ik citeer hier uit mijn eigen werk. In de zomer van 2020 schreef ik samen met mijn collega op Sophie van Leeuwen een boek over de eerste maanden van de coronapandemie. Stilte op het Binnenhof heet het. We interviewden alle hoofdrolspelers in de Haagse politiek. En natuurlijk ook Hugo de Jonge. Over de mondkapjes van Sywert van Lienden ging het niet in die gesprekken. Simpelweg omdat het schandaal van vandaag toen nog niet bekend was. Wel hadden we het over de gemoedstoestand waarin de politieke elite van Nederland verkeerde toen een virus ongecontroleerd dood en verderf zaaide. De zorg had aan alles te kort. Van hoogtechnologische beademingsapparaten tot de meest simpele wegwerpmondkapjes. Ik lees mijn eigen boek terug over de stress op de ministeries en kom een citaat tegen van Hugo de Jonge: ‘Iedere dag dat je later was, was een dag waarvan je achteraf had kunnen conclud

Nu bijna een jaar geleden, op de eerste dag dat de nieuwe Tweede Kamer aantrad, haalde wetenschappelijk Nederland een nat pak. Letterlijk: voorzitter Pieter Duisenberg van de samenwerkende Universiteiten van Nederland liep in zijn grijze kostuum plus reddingsvest de Hofvijver in. Omringd door studenten en universitair medewerkers die, misschien wat slimmer, een duikerspak aanhadden. ‘Het water staat ons aan de lippen’, was de boodschap. Universitaire actievoerders klagen al langer dat ze erg veel uren moeten draaien met steeds meer studenten. Daardoor krijgt de universiteit per student steeds minder geld. Op de begroting van de minister van Onderwijs zou jaarlijks een miljard euro extra nodig zijn om dat te verhelpen. In het coalitieakkoord van Rutte IV kreeg het hoger onderwijs vijf miljard euro extra, te verdelen over tien jaar. De actievoerders waren blij. Maar ja: verspreid over tien jaar gaat het om een half miljard per jaar. En verdeeld over veertien universiteiten en nog veel meer hogescholen zijn da

Toen de Europese Commissie bij haar aantreden eind 2019 uitsprak ‘een geopolitieke Commissie’ te willen zijn, werd er in Nederland gefronst. De Europese Unie is economisch een reus, maar politiek een dwerg. Maar Donald Trump leerde ons dat we niet altijd van de Verenigde Staten op aan kunnen. Corona vertelde ons dat het best handig is als we zelf de spullen kunnen maken die we nodig hebben – zeker in crisistijd. En klimaat- en energiebeleid kan alleen maar samen. Twee jaar na de komst van de Commissie van Ursula von der Leyen, sloot ons land aan. Alle aarzeling was verdwenen. ‘Nederland neemt een leidende rol om de EU slagvaardiger, economisch sterker, groener en veiliger te maken’, schreef Rutte IV in het coalitieakkoord. Strategische autonomie is belangrijk en in het Europese buitenlandbeleid wil Nederland zelfs op veel punten het nationale vetorecht afschaffen. Kort daarna viel Poetin Oekraïne binnen, beleefde Duitsland zijn ‘Zeitenwende’ en wij allemaal een ‘Europawende’. We kunnen niet meer leven van h

Nederland is een gedecentraliseerde eenheidsstaat, bedacht de architect van ons bestuurlijke systeem Rudolf Thorbecke toen hij zijn Grondwet van 1848 schreef. Niet alles moet je landelijk willen regelen, veel kan lokaal. De gemeente heeft veel taken. In 2015 kwam daar onder meer nog de verantwoordelijkheid bij voor de jeugdzorg. Ze kregen daar extra geld voor van de rijksoverheid, maar op die jeugdzorg moest tegelijkertijd ook worden bezuinigd. Onderwijs en huisartsen verwezen nogal snel door naar jeugdzorg, er waren veel commerciële bureaus die er een slaatje uit probeerden te slaan en het rijk dacht: op lokaal niveau – dicht bij de mensen om wie het gaat - zie je sneller waar het efficiënter kan. Afgelopen dinsdag staakten 5.000 mensen uit de jeugdzorg. Hulpverleners klagen over werkdruk – ze moeten elke verrichting administreren, tegen een lage beloning en jongeren die zorg nodig hebben staan soms een half jaar op een wachtlijst. Driekwart van de jeugdzorgmedewerkers overweegt ander werk te gaan doen. D

Nu Europa dankzij Vladimir Poetin misschien wel de grootste veiligheidscrisis beleeft sinds de Tweede Wereldoorlog, ben ik in het Europees Parlement. Gisteren sprak daar Kaja Kallas, de liberale premier van Estland. Op 24 februari, de dag dat de troepen van Poetin Oekraïne binnenvielen, vierde het kleine Baltische land van 1,3 miljoen inwoners zijn onafhankelijkheid. Die kwam in 1918, maar tussen 1940 en 1990 was het bezet door de Sovjet-Unie en tussendoor ook nog door Nazi-Duitsland. De grootouders van Kallas werden door Stalin gedeporteerd naar Siberië. ‘Ondertussen hield oma mijn moeder in leven’, sprak Kallas. Huiver ging door de zaal. Later op de dag sprak ik haar aan. Wat dacht ze toen de Oekraïense president Volodimir Zelinski in een van zijn dappere toespraken vanuit zijn schuilhoek waarschuwde dat Estland – háár land dus – de volgende kan zijn die door Poetin bezet wordt. ‘Ik ben niet bang’, zei de premier. ‘Estland zit in de NAVO. Als wij de volgende zijn, is de NAVO de volgende. Dat zal niet geb

‘Poetin toont zich steeds duidelijker de leider van conservatief Europa. Prachtige vent! En hij heeft zó gelijk over de NAVO-agressie en de absurde oorlogszucht van EU, World Economic Forum, etc.’ U begrijpt, dit zijn niet mijn woorden. Ze komen uit mond van de geachte afgevaardigde Thierry Baudet, een paar weken geleden. Na Poetins inval in Oekraïne zou je verwachten dat Baudet stopt met zijn fanboy-gedrag. Maar nee, bij omroep Ongehoord bleek Baudet alle begrip te hebben. ‘Oekraïne is een puppet state van de Amerikaanse geheime dienst. De NAVO en de EU willen overal revoluties, ook in Rusland. Dat gaat Poetin nooit toestaan’, zei hij als ware hij Poetins woordvoerder zelve. Poetin is volgens hem trouwens ‘een toonbeeld van mildheid’. Op de voorzichtige vraag van de interviewer waarom hij de invasie niet veroordeelt, Poetin kon zich toch ook beperken tot Luhansk en Donetsk: ‘Hoe bedoel je? Wat had Rusland dan bereikt? Dan was Oekraïne alsnog bij de NAVO en de EU gekomen. Rusland is een hoek geduwd en kon

In de kabinetsformatie wimpelde VVD-onderhandelaar Mark Rutte een rol voor de Eerste Kamer nog af. De formatie was een zaak van de Tweede Kamer. En voor het nieuwe kabinet, zei Rutte, was een meerderheid in de Eerste Kamer niet nodig. Rutte IV heeft in de Senaat 32 zetels – zes te weinig. Geen probleem, zei Rutte vorige week tegen PvdA-senator Mei Li Vos, die vroeg of hij kon tellen. ‘In de tijd dat we met de PvdA regeerden hadden we hier maar 30 zetels.’ Zoals Rutte wel vaker even iets vergeet wat hem niet uitkomt: juist in die periode stond zijn VVD/PvdA-kabinet een aantal keer aan de rand van de afgrond, juist door gedoe in de Eerste Kamer. Ik herinner me een boos interview waarin de toenmalige VVD-fractievoorzitter in de Tweede Kamer, Halbe Zijlstra, openlijk filosofeerde over afschaffing. Als de Senaat steeds dwarsboomde wat al in zíjn Tweede Kamer was besloten, dan was wat hem betreft de grens bereikt. De VVD-leider in de Eerste Kamer, Loek Hermans, pleitte daarop zelfs voor de instelling van een staat

In 1934 werd het Reglement van Orde van de Tweede Kamer aangescherpt om de voorzitter meer mogelijkheden te geven, in te grijpen. Dat was ook wel nodig, zei voorzitter Rad Kortenhorst later, gezien ‘de gewijzigde stijl van sommige leden’. Uitlatingen van communisten en radicaalsocialisten, maar ook vanuit conservatieve partijen als – je zou het je nu niet meer kunnen voorstellen - de SGP gingen regelmatig over de grens. De aanscherping was net op tijd. In 1937 kwam de NSB de Kamer in. NSB’ers hadden van hun leider opdracht onophoudelijk te protesteren tegen - ik citeer – ‘het partijenstelsel, de politieke spelletjes en de slapheid van de grote politieke stromingen’. Die tijd lijkt terug. Na gesprekken met fractievoorzitters pleit Tweede-Kamervoorzitter Vera Bergkamp in een notitie voor aanpassing van het reglement. Ze maken zich grote zorgen over ‘de verruwing van het debat, die afbreuk doet aan de gezaghebbende rol die de Kamer dient te vervullen’. Het leidt zelfs tot bedreigende situaties. De geest is uit

Ik ben republikein, maar we doen er thuis niks aan. De grote meerderheid van de Nederlandse bevolking is positief over het koningshuis en toen ik ooit koningin Beatrix ontmoette en later kroonprins Willem-Alexander, dacht ik: aardige mensen. Bovendien heeft de koning dankzij Thorbecke in 1848 de regeermacht niet meer in handen. Die ligt bij de ministers. Toch gebeuren er af en toe dingen waaruit blijkt dat het koningshuis zich boven de wet verheven voelt. In de vierdelige tv-documentaire Een porseleinen huwelijk bleek dat de Binnenlandse Veiligheidsdienst op eigen houtje onderzoek had gedaan naar de vader van maxima, die staatssecretaris was in een dictatuur die over lijken ging. Achter de rug om van de verantwoordelijke premier Wim Kok en minister van Binnenlandse zaken Bram Peper. En de top van het Openbaar Ministerie vernietigde een aangifte tegen vader Zorreguieta. Willem-Alexander dreigde ondertussen van zijn beschikbaarheid voor de troon af te zien. Dit deed me denken aan de Greet Hofmans-affaire in

Voor het nieuwe kabinet Rutte IV geldt: alle begin is moeilijk. Staatssecretaris van Cultuur en Media Gunay Uslu liet zich ontvallen: ‘Ik vind het nog niet echt leuk.’ Enkele bewindslieden hadden al problemen voordat ze beëdigd waren. Zo moest de staatssecretaris voor Mijnbouw Hans Vijlbrief halsoverkop naar Groningen waar het vertrouwen geschaad was door vertrekkend minister Stef Blok, die op zijn laatste werkdag bekendmaakte dat de gaskraan weer zou worden opengedraaid. En staatssecretaris Eric van der Burg van Asiel en Migratie heeft last van Ankie Broekers die gemeenten ten onrechte dwong tot noodopvang. Deze problemen ontstonden door toedoen van voorgangers. Maar je kunt ze ook zelf veroorzaken. Zo wekte Dilan Yesilgöz de indruk dat zij als minister van Justitie de wet niet zou handhaven bij winkeliers die tegen de regels hun zaak opengooien. Ook coronaminister Ernst Kuipers ging de fout in. Hij trok vuur door een grafiek te laten zien die op zichzelf wel klopte, maar lang niet het hele verhaal was. E

De VVD is opgeschoven naar het politieke midden. Het kabinet vaart een pro-Europese koers, Rutte heeft de ambitie Nederland klimaatkampioen te laten worden en in het kabinet ontbreken rechtse houwdegens. De koersverlegging werd al duidelijk in de vorige kabinetsperiode toen fractievoorzitter Klaas Dijkhoff een sociaalliberaal koersverhaal schreef. Dit was niet meer de VVD van 2006, toen lijsttrekker Mark Rutte minder stemmen kreeg dan de toenmalige nummer twee Rita Verdonk en Rutte zich geroepen voelde om een punt te maken van de dubbele nationaliteit van een staatssecretaris. Bij de verkiezingen van 2021 bleek dat de VVD zich deze koerswijziging kan veroorloven. De kiezers maakten haar opnieuw de grootste partij. ‘PVV-corvee’ - af en toe uiterst rechts uithalen om die kiezers te laten zien dat de VVD er ook voor hen is - hoeft niet meer. Het Nationaal Kiezersonderzoek bevestigt dit. Er is vrijwel geen grensverkeer meer tussen het rechtse blok van PVV en FvD en het centrumrechtse blok van VVD en CDA, conclu

In de jaren ’80 en ’90 had je lange tijd maar één extreemrechts Kamerlid: drs Hans Janmaat. Tweede-Kamervoorzitter Wim Deetman slaagde er meestal goed in, te voorkomen dat een vergadering uit de hand liep. Zodra Janmaat naar de microfoon beende, pakte Deetman de voorzittershamer, klaar om – als het echt moest - af te hameren. Het effect was meestal dat hij zich gedeisd hield. Als Janmaat het spreekgestoelte betrad, was Deetman extra alert, want de voorzitter was vaak het enige andere nog aanwezige Kamerlid. De overige leden hadden uit protest de zaal verlaten. Janmaat deed racistische uitspraken of beledigde collega’s. Alleen de voorzitter kon hem nog van repliek dienen. Geert Wilders is niet bang voor de hamer. Het kan hem niets schelen wat de voorzitter doet, zolang zijn strapatsen maar doorkomen bij het publiek. Bovendien kent hij als langstzittend Kamerlid het reglement van orde uit het hoofd. Hij weet precies hoe ver hij te ver kan gaan. Bovendien weet hij dat Kamervoorzitters doorgaans zéér terughoud

Na 360 demissionaire dagen hebben we een nieuw kabinet. Het treedt aan kort nadat Duitsland een nieuwe regering kreeg. En vrijwel tegelijk met de lancering van het Franse EU-voorzitterschap. ‘Relance, puissance, appartenance’, roepen de Fransen. Herstel, kracht, saamhorigheid – het klinkt veel steviger dan het Nederlandse ‘Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst’. Maar ja, de Franse regeringspartij heet niet voor niets ‘En Marche!’. Daar past trouwens de titel van het Duitse coalitieverdrag weer heel goed bij: ‘Mehr Fortschritt wagen’ – meer vooruitgang aandurven. Leg je de drie plannen naast elkaar, dan zie je opmerkelijke overeenkomsten. En alle drie onderstrepen: we moeten het sámen doen. En vooral ook: samen in Europa. Nu heeft elke lidstaat natuurlijk eigen belangen, die niet altijd overeenkomen met die van anderen. In Rutte III wist minister van Financiën Wopke Hoekstra door slim samenspel met kleine landen – ‘Wopke en de zeven dwergen’ – lange tijd de Nederlandse invloed te maximaliseren.

‘Glück auf’ roepen de mijnwerkers die ons tegemoetkwamen terwijl we naar de lift lopen. Wij, dat is een groep in witte overals gestoken buitenlandse correspondenten. Afgereisd vanuit Berlijn naar het platteland van Nedersaksen. Naar de meest gevaarlijke mijn van Duitsland. Tien jaar geleden is het alweer dat we met dosimeters op de borst op een donkere schacht afstapten. We deden stoerder dan we ons voelden. De lift brengt ons naar enorm gangenstelsel. Het was er warm. Om de zoveel meter waren links en rechts doodlopende gangen uitgegraven. In die holen lag (en ligt nog steeds) een flink deel van al het kernafval begraven dat ooit in de Bondsrepubliek is geproduceerd. Veilig opgeborgen in metalen vaten zou met de tijd de mijn door de druk van het omliggende gesteende in elkaar geduwd worden. Het kernafval zou voor de eeuwigheid opgeborgen zijn. Ingekapseld in lagen zout. Het plan mislukte. De mijn is nu al lek. Ik zag het grondwater langs de muur stromen en nam het gekletter op met mijn microfoon. De rondle